Pluriliteralne wuknjenje: Wuznam staršich při dwu- a wjacerěčnym kubłanju

W šuli přiswojeja a pohłubša šulerjo powšitkownu a fachowu wědu kaž tež dźěłowe metody a wuknjenske strategije. Woni nawuknu nowe fakty a zwjazaja je ze swojej předwědu. Tak wuwiwaja mnohostronske kompetency. Cyłkowny wuknjenski proces wobwliwuje so přez mnohe faktory.
Starši hraja při tym wosebitu rólu, hižo jeničce ze swojim zajimom, kotryž swojemu dźěsću při wuknjenju w šuli a zwonka njeje pokazuja.
Prof. Meyer rěčeše k tutej temje a wotmołwješe na prašenja. Wón daše pokiwy, kak starši  wuknjenje swojich dźěći zaměrnje spěchować móža, cyle powšitkownje kaž tež specielnje hladajo na bilingualnu wučbu w šuli.

Pluriliteralne wuknjenje: Pohłubšene wuknjenske procesy iniciěrować a moderěrować

Fachowa rěč je kluč k natwarej wědy a k zdobyću koncepta. Zamóžnosć, zdobytu fachowu wědu adresatej wotpowědnje komunikować móc, je zakładne wuměnjenje za wuspěšny transfer wědy a z tym klučowa kwalifikacija w towaršnosći wědy (Wissensgesellschaft).

Model k wuwiću wěcnofachoweje pluriliterality pokaza, kak dadźa so rozdźělne dimensije fachoweje wědy (fakty, koncepty, dźěłowe metody a strategije) systematisce we wučbje posrědkować a kak dyrbja so tute na rěč wjazać, zo hodźi so zamóžnosć komunikacije našich šulerjow hladajo na stil, genre, zaměr a modalitu zaměrnje zwučować. Na kóncu so pokaza, kak da so natwar wěcnofachoweje literality w zmysle progresijow na wšelakich niwowowych schodźenkach realizować a kak móža so wučba a curricula koncipować, zo zmóžnja so šulerjam a šulerkam stajne postupy na šćežce wědy.

uniw. prof. dr. Oliver Meyer

Johannes Gutenberg uniwersita w Mainzu

Prof. Oliver Meyer je profesor za jendźelsku didaktiku na Johannesa Gutenbergowej uniwersiće w Mainzu. 

Wón je wukubłany wučer za geografiju a jendźelšćinu z mnoholětnymi nazhonjenjemi w bilingualnej fachowej wučbje. 

W zašłych lětach nawjedowaše wobšěrny mjezynarodny slědźerski projekt k temje:  Pohłubšene wuknjenje ─ rěčne a předmjetowe hranicy přesahujo. Swoje nazhonjenja posrědkuje we wučerskim wukubłanju a na mjezynarodnych konferencach.

World kofejownja

Přesadźenje koncepta 2plus w fachowej wučbje a wobchad z rěčnymi zmylkami

Što je zmylk a ma so kóždy zmylk korigować? Je to prašenje, kotrež nas stajnje znowa k rozmyslowanju pohnuwa. Dźěłarnička wěnuje so tuž w prěnim dźělu rozeznawanju ertnych a pisomnych zmylkow w konteksće konkretnych situacijow a wujasni rólu šulerjow a wuwučowacych při korigowanju zmylkow. W druhim dźělu dźěłarnički dadźa so pokiwy ke korigowanju zmylkow hladajo na šulerjow, kotřiž serbšćinu jako druhu rěč wuknu a tych šulerjow, kotřiž ju jako cuzu rěč wuknu. Wobdźělnicy su namołwjeni, swójske přikłady a prašenja we wobchadźe ze zmylkami sobu přinjesć.

Lubina Kühnowa

Lessingowy gymnazij Wojerecy

Lubina Kühnowa je wukubłana wučerka za předmjetaj geografija a rušćina a wuwučuje z lěta 2011 při Lessingowym gymnaziju we Wojerecach. Nimo toho ma z lěta 1998 wuwučowanske wukmanjenje za předmjet serbšćina, kotryž tam tohorunja podawa. Wosebite nazhonjenja we wučbje serbšćiny hromadźeše hižo do toho na Serbskim gymnaziju w Budyšinje. We wobłuku koncepta 2plus posrědkowaše wuknjenske strategije wosebje za šulerjow, kotřiž serbšćinu jako druhu rěč wuknu, a wona wuwučowaše bilingualnje we wěcnym předmjeće.

Teamteaching – móžnosće a hranicy

W šulskej praksy nałožuja so přiběraceje heterogenity šulerskich skupinow dla dźeń a bóle kooperatiwne wuwučowanske a wuknjenske formy. Tute su so mjeztym tež na dwurěčnych šulach Hornjeje Łužicy wuspěšnje etablěrowali, mj. dr. tež teamteching, kotryž so tohorunja jako „co-teaching“ resp. jako „paralelne wuwučowanje″ pomjenuje. Na šulach su dopóznali, zo zmóžnitej zhromadne wuwučowanje resp. zhromadna wučba nałožowanje šěršeho spektruma metodow kaž tež wšelakorosć perspektiwow a rozšěritej tohorunja móžnosće diferencowanja, z čehož wučerjo runje tak kaž šulerjo profituja. W dźěłarničce so najprjedy teoretiske zakłady teamteachinga rozłožuja a zakładne modele wopisuja, kiž su za teamteaching w tandemje kaž tež za teamteaching we wotewrjenych wuknjenskich formach relewantne. Po tym diskutuje so konkretne přewjedźenje „tt“ w šulskej praksy, a to wot planowanja wotběha hač k reflektowanju. W tutym zwisku maja so wšelakore wuwučowanske a wuknjenske konstelacije předstajić. Zaměr dźěłarnički je, wo móžnosćach dalšeho kwalifikowanja wučby serbšćiny a bilingualneje fachoweje wučby přemyslować kaž tež wo tym, ju mnohostronsce dale wuwiwać. Wobdźělnikam dźěłarnički maja so lěpšiny metody wuwědomić, kotrejež nałožowanje w swójskej wučbje wuknjenske a wuwučowanske procesy podpěruje a wotewrjenosć kaž tež diferencowanje spěchuje. (literatura: Meike Kricke/Kersten Reich: Teamteaching. Eine neue Kultur des Lehrens und Lernens. Beltz, 2016)

dr. Jana Šołćina

Serbski institut z. t. Budyšin a Institut za sorabistiku Lipsk

Jako wědomostna sobudźěłaćerka Serbskeho insituta a docentka při Instituće za sorabistiku Lipšćanskeje uniwersity slědźi a wuwučuje dr. Jana Šołćina k slědowacym temam: • stawizny a přitomnosć hornjoserbskeje spisowneje rěče • dwu- a wjacerěčnosć • bilingualne přiswojenje rěče • fachowa didaktika serbšćiny • didaktika bilingualneje wučby

Wupokaz jako pomoc za wuzwolenje powołanja - wužiwanje w serbskorěčnej wučbje

Dźěwarnička informuje Was wo Wupokazu za wuzwolenje powołanja (BWP) jako portfolio za načasnu powołansku orientaciju. Wjace hač 80 procentow šulow w Sakskej z nim dźěła. Z pomocu BWP móža šulerjo nazhonjenja a wuknjenske wuslědki ze wšelakich předmjetow a projektow systematisce zapisować, k sebi do poćaha stajić a indiwiduelne strategije k přechodej šula - powołanje planować. Wubrane dźěłowe a informaciske łopjena buchu do serbšćiny přełožene a steja nětko šulerjam, staršim a wučerjam k dispoziciji. K Wupokazej za wuzwolenje powołanja słušeja zdobom onlinematerialije z pedagogiskimi přiručkami a dźěłowymi łopjenami. W dźěłarničce dóstanjeće składnosć, so z porfolijom BWP zeznajomić. 

dr. Antje Finkowa

pedagogowka a jednačelka LSJ Sakska z. t.

Dr. Antje Finkowa je pedagogowka a jednaćelka LSJ Sakska z. t. Jeje dźěłowe ćežišćo je hižo wjele lět powołanska a studijna orientacija. K jeje nadawkam liča projektowy management wuwiča konceptow a materialijow kaž tež přewjedźenje dalekubłanjow a skutkowanje jako referentka. Wona je na nadźěłanju mnohich šulskich materialijow k powołanskej a studijnej orientaciji w Sakskej sobu skutkowała a je nawodnica serwisoweho městna Wupokaz za wuzwolenje powołanja Sakska kaž tež jednanja "Sakski kwalitny pječat za powołansku a studijnu orientaciju".

Mylenja rěčneho wuwića a jich wuskutki na přiswojenje pisomneje rěče w dwurěčnej wokolinje

Mnoho dźěći wotrosće dwurěčnje. Přiswojenje rěče wotběži na zakładźe wšelakich rěčnych biografijow jara indiwidualnje. To rěka, zo su wažne parametry rěče kaž zrozumliwosć, słowoskład a gramatika jara wšelako wuwite. Přez zaměrne nałožowanje wobkedźbowanskich instrumentow móže so zwěsćić, što šuler derje wobknježi a hdźe ma so zapřimnyć. Dźěći z deficitami při přiswojenju pisomneje rěče su husto přežadane. Zo by so dołhodobnym wuskutkam a negatiwnym wuwićam zadźěwało, ma so sčasom jednać – ma so wo šulskich a eksternych formach podpěry přemyslować, ale tež jich hranicy maja so spóznać.

Wanda Wokowa

rěčna terapeutka ze swójskej praksu

Wanda Wokowa studowaše na Martina Lutherowej uniwersiće w Halle rěčne wědomosće a fonetiku. Po postgraduaciji ke kliniskej rěčnej wědomostnicy dźěłaše někotre lěta w praksach za logopediju, doniž so 2002 w Budyšinje na tutym polu njezesamostatni. Dźěła jako akademiska rěčna terapeutka z klientami wšěch starobnych skupin, kotřiž ćerpja pod rěčnymi, rěčenskimi a hłósnymi mylenjemi. Terapija přewjedźe so w sylnej rěči klienta – serbsce abo němsce. Wosebite ćežišćo jeje dźěła je přewod wuwića dźěći hladojo na jich rěčne wuwiće kaž tež poradźowanje a terapija šulskich dźěći, kotřiž maja deficity při přiswojenju pisomneje rěče. Wona poradźuje tež staršich, wučerjow a kubłarjow w pěstowarnjach.

K dźěłarničce žana prezantacija njepředleži.

Materialije za bilingualnu wučbu za šulerjow a ze šulerjemi nadźěłać

Zaměr dźěłarnički je, perspektiwu šulerja spóznać a zabrać. W zmysle wuknjenja přez wuwučowanje móža tež šulerjo metodiske graty resp. dźěłowe łopjena wuwić. Wěmy, zo wuwučowacy husto najwjace nawuknje. Při swójskim wuwiću materialijow wuknu šulerjo intensiwnje, woni wobchadźeja kritisce z wudźěłkami swojich sobušulerjow a zwěsća samostatnje zmylki. To wšo spěchuje swójske wuknjenje. Fachowi wučerjo su přeprošeni, dźěłowe łopjena na zakładźe předłohow za jedyn předmjet wuhotować, kotryž sami njewuwučuja, zo móhli so šulerskej perspektiwje w dalokej měrje zbližić. Předłohi a teksty poćahuja so na předmjety biologija, hudźba a geografija. Po tym zo su so metodiske graty wuwili, reflektuje so proces wuwića a diskutuja so alternatiwy pod prašenjom, kak móhli šulerjo hišće wjace a intensiwnišo wuknyć.

Annett Dźědźikowa I dr. Beata Brězanowa

Rěčny centrum WITAJ

Annett Dźědźikowa je wotrjadnica w Rěčnym centrumje WITAJ a nawjeduje z lěta 2006 wotrjad pedagogiskeje literatury. Do toho wuwučowaše w zakładnymaj šulomaj w Radworju a Rakecach, po tym dźěłaše wjele lět jako lektorka. Nimo nawjedowanja skutkuje hižo mnohe lěta jako awtorka při wuwiwanju wučbnych materialijow.

Dr. Beata Brězanowa je z lěta 2009 nawodnica Rěčneho centruma WITAJ. Do toho dźěłaše jako swobodna docentka na fachowych šulach za socialne a wuwučowaše psychologiju, sociologiju, pedagogiku a komunikaciju. W rěčnym centrumje koncentruje so wobsahowje na procesy digitalizacije a wědomostny diskurs k wuwučowanju a wuknjenju. Teorije k přiswojenju kompetencow běchu wažny wobstatk jeje disertaciskeho dźěła.

Gramatika za njebojaznych – rěčne zwučowanja za fachowych wučerjow (nimo předmjeta serbšćiny

Čehodla rěka zańdźenosć my twarjachmy a my natwarichmy? Je kopar dwě wroće abo dwoje wrota třělił? Deklinuje so słowo mango kaž embargo abo kaž intriga? Běchu dinosawriery abo dinosawrije před 100 milionow lětami žiwe abo před 100 milionami lět? Na tajke a podobne prašenja chcetej sobudźěłaćerce Rěčneho centruma WITAJ wotmołwić a z pomocu přehladow a zajimawych zwučowanjow na wosebite rěčne wužadanja serbšćiny skedźbnić

Manuela Smolina I Marja Hrjehorjowa

Rěčny centrum WITAJ

Manuela Smolina je wědomostna sobudźěłaćerka a wotrjadnica w Rěčnym centrumje WITAJ. Do toho wuwučowaše jako wučerka za němčinu a serbšćinu na wyšej šuli w Pančicach-Kukowje a na Serbskim gymnaziju Budyšin. Wona je mjez druhim zamołwita za spřistupnjenje zakładow serbskeje gramatiki a ortografije za šulsku potrjebu a za nowowudaća maćeršćinow. Dalše ćežišćo jeje dźěła je koncipowanje a nadźěłanje zakładow za certifikowanje serbskorěčnych kmanosćow po Europskim referencnym ramiku za rěče. K tomu wuwiwa so wosebita webstrona za zajimcow, kotřiž wuknu hornjo- abo delnjoserbšćinu.

Marja Hrjehorjowa je lektorka w Rěčnym centrumje WITAJ. Do toho wuwučowaše jako wučerka za rušćinu a serbšćinu na serbskimaj wyšimaj šulomaj w Chrósćicach a Budyšinje. Ćežišćo jeje dźěławosće su swójske wuwića RCW. Wona bě mjez druhim zamołwita za wuwiće rjada maćeršćinow, kotryž je so po nowym wučbnym planje 2004 resp. 2009 nadźěłał.

Pohłubšene wuknjenje a transfer kompetencow we wuknjenskim wobłuku rěč přepytować

Kak planuju na zakładźe narokow wučbneho plana zakładneje šule pohłubšene wuknjenje a přiswojenje kompetencow? We wučbnym wobłuku rěč přepytować demonstruje so spěchowanje transfera kompetencow na praktiskich přikładach wšědneho wuwučowanja na šuli. Dźěłarnička wujasni zdobom wuznam zaměrnje wubranych wučbnych poskitkow a wuznam wobstajneho wospjetowanja tutych poskitkow.

Daniela Knoblichowa

Serbska zakładna šula „ Michał Hórnik“ Worklecy

Daniela Knoblichowa je wučerka za delni schodźenk a ma dołholětne powołanske nazhonjenja. Wona skutkuje na Serbskej zakładnej šuli „Michał Hórnik“ we Worklecach. Nimo toho dźěła jako powołana poradźowanska wučerka a je fachowa poradźowarka za serbšćinu na zakładnych šulach we wobłuku regionalneje wotnožki Budyšin kaž tež wuwučowarka we wukubłanju studentow wučerstwa (Lehrbeauftragte). Wosebje wěnuje so wona diferencowanemu a na kompetency wusměrjenemu wuwučowanju. Na tutym polu ma mnoholětne nazhonjenja w dalekubłanju wučerjow.

K dźěłarničce žana prezantacija njepředleži.

Diferencowanje we wučbje hladajo na rěčnu wšelakorosć

W času přiběraceje heterogenity rjadownjow a skupinow w šuli je diferencowanje jedyn ze zakładnych stołpow wuwučowanja. Heterogenita je fakt a žane hódnoćenje. Wona móže so we wšelakich wuknjenskich zamóžnosćach, we wuknjenskim zadźerženju, w spěšnosći wuknjenja, we wosobinskich kajkosćach abo w rozdźělnym socialnym pochadźe jewić. Kóždy z tutych faktorow ma wliw na wuknjenski proces powšitkownje a na rěčne kubłanje wosebje. Prašamoj so, kak so nam poradźi, ze wšelakorosću šulerjow w fachowej wučbje wobchadźeć a koncentrujemoj so na slědowace ćežišća: 1. zakładne prawidła we wobchadźe z heterogenitu 2. wašnja/družiny a srědki rěčneho diferencowanja w fachowej wučbje 3. diskurs a fachowa wuměna nazhonjenjow k spěchowanju wuzwolenych rěčnych kmanosćow na rozdźělnych niwowowych schodźenkach šulerjow, kotřiž serbšćinu jako - maćeršćinu, - druhu rěč abo - cuzu rěč wuknu.

Milenka Ertelowa I Katka Bukowa

Serbska wyša šula „dr. Marija Grólmusec“ Radwor I Serbska wyša šula „Michał Hórnik“ Worklecy

Milenka Ertelowa a Katka Bukowa stej wučerce na Serbskimaj wyšimaj šulomaj „Dr. Marja Grólmusec“ Radwor a „Michał Hórnik“ Worklecy. Wobej matej dołholětne wučbne nazhonjenja. Wonej stej fachowej poradźowarce za serbšćinu na wyšich šulach we wobłuku Sakskeje kubłanskeje agentury, regionala wotnožka Budyšin. W tutej funkciji organizujetej tež dalekubłanja za wučerjow. Nimo toho wobdźělitej so na nadźěłanju pruwowanskich nadawkow. Za Rěčny centrum WITAJ stej jako awtorce wučbnicow a jako poradźowarce aktiwnej.

Pluriliterarne wuknjenje: pohłubšene wuknjenje rěče a předmjety přesahujo - pohłubšene wuknjenske procesy iniciěrować a moderěrować

W dźěłarničce pokročuje so diskusija k hłownemu přednoškej a na prašenja wobdźělnikow so wotmołwja. 

Fachowa rěč je kluč k natwarej wědy a k zdobyću koncepta. Zamóžnosć, zdobytu fachowu wědu adresatej wotpowědnje komunikować móc, je zakładne wuměnjenje za wuspěšny transfer wědy a z tym klučowa kwalifikacija w towaršnosći wědy (Wissensgesellschaft). Model k wuwiću wěcnofachoweje pluriliterality pokaza, kak dadźa so rozdźělne dimensije fachoweje wědy (fakty, koncepty, dźěłowe metody a strategije) systematisce we wučbje posrědkować a kak dyrbja so tute na rěč wjazać, zo hodźi so zamóžnosć komunikacije našich šulerjow hladajo na stil, genre, zaměr a modalitu zaměrnje zwučować. Na kóncu so pokaza, kak da so natwar wěcnofachoweje literality w zmysle progresijow na wšelakich niwowowych schodźenkach realizować a kak móža so wučba a curricula koncipować, zo zmóžnja so šulerjam a šulerkam stajne postupy na šćežce wědy.

uniw. prof. dr. Oliver Meyer

Johannes Gutenberg uniwersita w Mainzu

Prof. Oliver Meyer je profesor za jendźelsku didaktiku na Johannesa Gutenbergowej uniwersiće w Mainzu. Wón je wukubłany wučer za geografiju a jendźelšćinu z mnoholětnymi nazhonjenjemi w bilingualnej fachowej wučbje. W zašłych lětach nawjedowaše wobšěrny mjezynarodny slědźerski projekt k temje: Pohłubšene wuknjenje ─ rěčne a předmjetowe hranicy přesahujo. Swoje nazhonjenja posrědkuje we wučerskim wukubłanju a na mjezynarodnych konferencach.